giovedì 21 giugno 2007

s'universu friulanu


Lunis coladu sa lezione de su master l’at fata Marco Stolfo, istudiosu de sa tutela de sas minorias limbisticas europeas, chi supra custu argumentu at iscritu e publicadu articolos e saggios meda. Stolfo chi est su diretore de s’Osservatorio regionale della lingua e della cultura friulana, dae pagu at publicadu finas unu libru in cui ponet s’atentzione supra sa Carta de sos deretos de sas minorias aprobada su16 de santugabine de su 1981 dae su parlamentu europeu. Su testu de Stolfo analitzat sa Carta de Strasburgo, presentada dae s’europarlamentare italianu Arfè, cumintzat ispiegande cuncetos crae cuntenidos in sa Carta comente sa definitzionede minoria, minoria etnica, minoria limbistica e notziones de tutela e de sos deretos. A pustis definit sa situazione de sas minorias limbisticas chi sunt presentes in onzi istadu de s’Unione europea; analitzat sa difusione e s’impreu de sas limbas e sas formas de tutela postas in essere sia dae sos istados natzionales sia dae sas organizatziones internatzionales comente s’ONU, s’UNESCO, e su CUSSIGIU D’EUROPA. A pustis faeddat de sos assotzios , de sos moghimentos e sos partidos politicos chi faeddant de sos diritos de sas minorias. S’opera de Stolfo terminat contande sa diversas fases de preparatzione de sa “Carta de Strasburgo” dae sas eletziones europeas de su 1979 a cando sa carta est istada aprovada. Stolfo nos at ispiegadu bene bene cale est sa situazione de su Friulanu, de comente issos si sunt moghende pro sa limba, de su chi faghent e amus isgobertu chi sunt a daennantis meda rispetu a nois sardos, ca tenent unu istandard giai consolidadu e atzetadu dae totu cantos e binti annos de esperientzias chi a nois mancant.
Stolfo nos at faeddadu de sa realtade friulana e de sa limba issoro:
Su friulanu est una limba neolatinade su grupu ladinu naschida in s’annu milli, e durante sos seculos colados at mantesu totu s’originalidade sua, chi galu oe la faghet diferente meda dae s’italianu. Sos primos documentos in limba friulana e sos primos testos poeticos sunt de sos seculos XII e XIII . Dae tanno sa produtzione leteraria in limba friulana est creschende sempere cun esitos de valore meda bonu comente sos traballos de Ermes di Colloredo, Caterina Percotto e Pier Paolo Pasolini. A pustis in su seculu XIX s’est formada una coinè literaria chi est su puntu de riferimentu pro su protzessu de sa normalizzazione linguistica. Su friulanu tenet vocabularios e testos de grammatica ed est istudiadu in locos meda, finas sa cresia at impreadu custa limba in sas cerimonias religiosas e in sa catechesi e da carchi annu circulat una bortadura integrale de sa Bibbia.
Su friulanu est faeddadu in sa provintzias de Gorizia, Pordenone e Udine de sa Regione autonoma Friuli-Venezia Giulia e in sa provincia de Venezia (Mandamentu de Portogruaro). Sa limba friulana est faeddada dae 600.000-650.000 pessonea, ma a dolu mannu sas urtimas istatisticas dennuntziant unu calu preocupante de locutores, ispetzie intra sos giovanos. S’ istadu giuridicu: su primu reconnoschimentu uffitziale de sa limba friulana est de su 1996 cun s’a approvatzione de sa L.R. n. 15/1996. S’ istadu at reconnotu sa minoranza friulana solu dae pagu cun saL. 482/1999, a pustis de prus de chimbant’annos dae s’aprovatzione de s’art. 6 de sa Costitutzione, chi ingarrigaiat su legisladore de tutelare sas minorias limbisticas cun sas normas chi bisongiaiant
S’insegnamentu de sa limba friulana in sas iscolas est ufitziale solu dae pagu cun sa L. 482/1999, peri si dae meda tzertos insegnantes impreabant sa limba friulana in sas iscolas maternas, elementares e medias, grazie a su sustentus de sas istitutziones locales. Oe su 60% de sos genitores (30.000 ant pedidu s’insegnamentu de sa limba friulana e prus de 1.000 docentes sunt disponibiles a l’ insennare.
Sa lege istitutiva de s’Universidade friulana impegnat s’ateneu a diventare istrumentu pro s’ isvilupu e su annovamentu de sa limba friulana . Esistit unu tzentru de chirca supra sa limba friulana (C.I.R.F.). In paris a s’Osservatorio regionale della lingua e della cultura friulana s’Universidade at promogidu corsos pro lessicografos, tradutores, giornalistas e docentes.
Su friulanu est impreadu finas in sas istitutziones: custu diritu est garantidu dae sa L.R.15/96 e dae sa L.482/99.
In sa provintzia de Udine 109 istatudos cumonales supra 124 (90%) prevedint normas pro sa tutela de sa limba e cultura friulana.
Sa segnaletica istradale bilingue est adotada in su 40% de sos comunes de sa provintzia de Udine.
Esistint duos mensiles “La Patrie dal Friûl” (solo fr.) e “Int” (bilingue). Su setimanale “La vita Cattolica” tenet una pagina e tzertas rubricas in friulanu. In su prus importante giornale locale b’at pagas iniziativas in limba friulana.
Esistint duas radios: Radio Onde Furlane ( chi tenet totu sa programmazione in friulanu.) e Radio Spazio 103 ( chi tenet petzi carchi ora de programmazione in friulanu).
Sas tres Televisiones privadas difundent programmas in limba friulana, ispetzie programmas informativos (Friûl, Tg…), Telefriuli faghet cada die unu telegiornale de tres minutos in limba friulana (“Lis gnovis”) finantziadu dae sa Provintzia de Udine. sa Rai trasmitit, sena una programmatzione regulare, tzertas trasmissiones in friulanu sia in sa radio chi in sa televisione. Su cinema est su setore prus in espansione: su films grogu: “Tierç lion” at vintu festival meda in s’America e “Lidrîs cuadrade di 3” est istadu unu beru sutzessu in sos boteghinos friulanos. In Friuli pro promoghere sa limba ant fatu unu cuncursu pro su cinema e s’iscenegiatura finantziadu dae su Centro Espressioni Cinematografiche.
Sa musica in limba friulana produit totu sos i generes: pop, rap, rock, jazz, folk…ed est unu de sos mercados prus importantes legados a sa limba.
Sos grupos teatrales sunt riunidos in s’Associazione Teatrale Friulana.

Sut abberu innantis meda e sos sardos chi s’oponent a sa limba istandard chi dopo annos meda imbolados sena perunu risultadu depet abbaidare a s’esempiu italianu de sos friulanos e europeu de sos catalanos chi sunt ressessidos in cosas meda chi sos sardos nemmancu in su sonnu podent ridere.



sabato 16 giugno 2007

cantilenas de pizinnos minores

Giramus in tundu, giramus in tundu
Pizinnos e pizinnas de tot usu mundu
Cun sa cara bianca e cun sa cara iscura
Totu figios de mama natura
Malaidos e sanos, famidos e tatados
Bene cherfidos e abbandonados.
Nois semus sos frores de custa terra,
cherimus sa paghe e timimus sa guerra.
Mutimus sos mannos de totu su mundu,
Nos damus sa manu e giramus in tundu.

ANDREA PARODI E ELENA LEDDA




Eris, chenapura 15 de lampadas est essidu un’ ateru discu de s’iscompartu Andrea Parodi chi duetat cun Elena Ledda intituladu “Rosa e resozla” comente brullande si mutiant intra issos sos duos artistas. Su discu est fatu de undighi cantones a cui Andrea e Elena ant cumizadu a traballare in su 2006 cando sa malaria de Andrea fit oramai connota dae totu. Pro custu ant traballadu finzas de cando Andrea no est mortu cullaborende peri cun ateros musicistas: sas Balentes, Gigi Marras, Mauro Palmas Silvano Lobina e Andrea Ruggeri.
Custa est sa canzone chi dat su rumene a su discu:

RosaResolza
sunt sonende…ti l’ammentas
cussa canzone
furistera paret sa melodia
e unu cantu gasi comente milli pessones
totu cantos nos inghiriat…

sa resolza che unu deus
jughet duas caras
duos isprigos chi sunt
de note e de die
gai comente partit su pane
in sa mesa
sa bellesa at a firmare

no est de badas chi sa rosa
perdet sa bida
ca s’ispina in su coro
la torrat a bia
e como , como dae su nuscu
si fuet
deo l’intendo forte,
est in tootue

sunt sonende… ballarinas
pesant sa danza e sa musica
movet
sas bestes noas
e in d’una a la mirat
sa mirada de Maria
chi a ballare ti mutande gia…

venerdì 15 giugno 2007

sa carta de identidade in sardu

Nùgoro, 2 Lampadas.


Sebastiano Cumpostu su cordinadore naztionale de Sardigna Natzione Indipendentzia (Sni), at cambiadu ufitzialmente su propiu numene italianu diventande pro s'anagrafe 'Bustianu'. A pustis a una rechesta inoltrata a su comune de Bitzi (Nùgoro), aplicande dell'art. 11 de sa lege n. 782 del 15/12/1999, e at otesu chi su numene anagraficu Sebastiano siat corretu con Bustianu. Bustianu at pedidu e ottentu unu de sos diritos fondamentales de sos figios de calesisiat opulatzione de aere su numene suo in sa limba materna sua. Chie comente a Bustianu cheret faghere coincidere s’identidade anagrafica cun sa sua identidade sarda lu podet faghere
Sa documentazione pro su cambiu de rumene est a disposizione de totu in su situ
http://www.sardignanatzione.eu/ . sa pratica durat chimbe meses ed est de badas

Tazenda & Eros






Sos Tazenda ant publicadu unu discu nou: Vida cun sa partezipatzione de Eros Ramazzotti. In su discu b’at sete cantzones inèditos e chimbe in sa versione originale cantados dae Andrea Parodi. B’at finas unu dueto virtuale cun su cantante mortu s’annu passadu. Sa cantzone chi aberit su Cd est Domo mia cantada dae Eros paris cun Beppe Dettori, su cantante nou de sos Tazenda. Sa collaboratzione intre su grupu tataresu e su cantante romanu est capitada pro casu candu giai 5000 còpias fiant prontas pro sa distributziones. Su discu est un'omàgiu a Andrea Parodi dae parte de Gigi Camedda e Gino Marioli, chi gosi cherent ammentare su collega e amigu cun cui ant fatu tantas bellas cosas. S’ùrtima parte de su discu proponet sos branos prus connotos de sa grupu: Spunta la luna dal monte, Pitzinnos in sa gherra, Carrasecare, Mamoiada.

Master de Limba Sarda

Su 27 de Freàrgiu in Nùgoro est partidu su master de tradutzione e comunicatzione in limba sarda. Su master est arribadu a su de bator annos est naschidu dae sa collaboratzione de s’Universidade Autonoma de Bartzelona cun su Consòrtziu Universitàriu de Nùgoro.(inquadradura de su Consòrtziu Universitàriu de Nùgoro)
Su cursu si tenet in su Litzeu Iscientìficu “Enricu Fermi” chi at postu a disposizione de sos partetzipantes un’àula de informatica ca bona parte de sos traballos si devent fàghere in sa Rete. Su master s’artìculat in tres modulos.: (inquadratura de su Litzeo unu manzanu cun istudentes meda chi passigiant in sa corte de s’iscola)
1)giornalismu web,
2)interpretariadu dae su sardu a sas àteras limbas e a s’imbesse
3)publitzidade e promozione pro dare prus forza a sa difusione de sa limba.
Su master est abertu a 30 laureados in cale si siat facultade, chi depent connòschere sa limba sarda iscrita e orale e a su nessi una limba istràngia e tènnere pratica bastante in su manìgiu de sos elaboradores eletrònicos e de navigazione de internet. Ocanno sos sos istudentes sunt 15 e arribant da totu sas biddas de sa provìntzia. (inquadratura de un’aula in ube si tenet su master) Sa finalidade de su master est de formare pessones espertas de traduzione e comunicazione e de favorire unu isvilupu de sa limba sarda cun una prospetiva moderna e in su matessi tempus isientìfica e de agiudare chie cheret mantènnere e perfetzionaresa connoschentzia e sas possibilidades de impreu pro sa limba. Su cursu diretu dae Diegu Corrine previdet insegnamentos de dozentes ispagnolos e professionistas de giornalismu publitzidade e informaticos.
Su master chi at a a agabare in lampadas dat a sos giovanos laureados sardos sa possibilidade de isfrutare sa limba comente oportunidade de traballu restande in sa terra issoro.

apo acatadu

custu testu paret unu testu promotzionale, paret una publitzidade e peri si est in italianu lu publico in su blog meu:

Siamo spagnoli africani, fenici, cartaginesi,romani,arabi,pisani, bizantini e piemontesi, siamo le ginestre di oro giallo che spiovono sui sentieri rocciosi come grandi lampade accese. Siamo la solitudine selvaggia, il silenzio immenso e profondo, lo splendore del cielo il rosso fiore del museo. Siamo il regno ininterrotto del lentischio delle onde che ruscellano i graniti antichi, della rosa canina, del vento, dell’immensità del mare. Siamo una terra antica di lunghi silenzi, di orizzonti ampi e puri, di piante e montagne bruciate dal sole. Noi siamo sardi, e quando lasci quest’isola dimentica il tuo cuore, lo uccideremo d’amore.