giovedì 21 giugno 2007

s'universu friulanu


Lunis coladu sa lezione de su master l’at fata Marco Stolfo, istudiosu de sa tutela de sas minorias limbisticas europeas, chi supra custu argumentu at iscritu e publicadu articolos e saggios meda. Stolfo chi est su diretore de s’Osservatorio regionale della lingua e della cultura friulana, dae pagu at publicadu finas unu libru in cui ponet s’atentzione supra sa Carta de sos deretos de sas minorias aprobada su16 de santugabine de su 1981 dae su parlamentu europeu. Su testu de Stolfo analitzat sa Carta de Strasburgo, presentada dae s’europarlamentare italianu Arfè, cumintzat ispiegande cuncetos crae cuntenidos in sa Carta comente sa definitzionede minoria, minoria etnica, minoria limbistica e notziones de tutela e de sos deretos. A pustis definit sa situazione de sas minorias limbisticas chi sunt presentes in onzi istadu de s’Unione europea; analitzat sa difusione e s’impreu de sas limbas e sas formas de tutela postas in essere sia dae sos istados natzionales sia dae sas organizatziones internatzionales comente s’ONU, s’UNESCO, e su CUSSIGIU D’EUROPA. A pustis faeddat de sos assotzios , de sos moghimentos e sos partidos politicos chi faeddant de sos diritos de sas minorias. S’opera de Stolfo terminat contande sa diversas fases de preparatzione de sa “Carta de Strasburgo” dae sas eletziones europeas de su 1979 a cando sa carta est istada aprovada. Stolfo nos at ispiegadu bene bene cale est sa situazione de su Friulanu, de comente issos si sunt moghende pro sa limba, de su chi faghent e amus isgobertu chi sunt a daennantis meda rispetu a nois sardos, ca tenent unu istandard giai consolidadu e atzetadu dae totu cantos e binti annos de esperientzias chi a nois mancant.
Stolfo nos at faeddadu de sa realtade friulana e de sa limba issoro:
Su friulanu est una limba neolatinade su grupu ladinu naschida in s’annu milli, e durante sos seculos colados at mantesu totu s’originalidade sua, chi galu oe la faghet diferente meda dae s’italianu. Sos primos documentos in limba friulana e sos primos testos poeticos sunt de sos seculos XII e XIII . Dae tanno sa produtzione leteraria in limba friulana est creschende sempere cun esitos de valore meda bonu comente sos traballos de Ermes di Colloredo, Caterina Percotto e Pier Paolo Pasolini. A pustis in su seculu XIX s’est formada una coinè literaria chi est su puntu de riferimentu pro su protzessu de sa normalizzazione linguistica. Su friulanu tenet vocabularios e testos de grammatica ed est istudiadu in locos meda, finas sa cresia at impreadu custa limba in sas cerimonias religiosas e in sa catechesi e da carchi annu circulat una bortadura integrale de sa Bibbia.
Su friulanu est faeddadu in sa provintzias de Gorizia, Pordenone e Udine de sa Regione autonoma Friuli-Venezia Giulia e in sa provincia de Venezia (Mandamentu de Portogruaro). Sa limba friulana est faeddada dae 600.000-650.000 pessonea, ma a dolu mannu sas urtimas istatisticas dennuntziant unu calu preocupante de locutores, ispetzie intra sos giovanos. S’ istadu giuridicu: su primu reconnoschimentu uffitziale de sa limba friulana est de su 1996 cun s’a approvatzione de sa L.R. n. 15/1996. S’ istadu at reconnotu sa minoranza friulana solu dae pagu cun saL. 482/1999, a pustis de prus de chimbant’annos dae s’aprovatzione de s’art. 6 de sa Costitutzione, chi ingarrigaiat su legisladore de tutelare sas minorias limbisticas cun sas normas chi bisongiaiant
S’insegnamentu de sa limba friulana in sas iscolas est ufitziale solu dae pagu cun sa L. 482/1999, peri si dae meda tzertos insegnantes impreabant sa limba friulana in sas iscolas maternas, elementares e medias, grazie a su sustentus de sas istitutziones locales. Oe su 60% de sos genitores (30.000 ant pedidu s’insegnamentu de sa limba friulana e prus de 1.000 docentes sunt disponibiles a l’ insennare.
Sa lege istitutiva de s’Universidade friulana impegnat s’ateneu a diventare istrumentu pro s’ isvilupu e su annovamentu de sa limba friulana . Esistit unu tzentru de chirca supra sa limba friulana (C.I.R.F.). In paris a s’Osservatorio regionale della lingua e della cultura friulana s’Universidade at promogidu corsos pro lessicografos, tradutores, giornalistas e docentes.
Su friulanu est impreadu finas in sas istitutziones: custu diritu est garantidu dae sa L.R.15/96 e dae sa L.482/99.
In sa provintzia de Udine 109 istatudos cumonales supra 124 (90%) prevedint normas pro sa tutela de sa limba e cultura friulana.
Sa segnaletica istradale bilingue est adotada in su 40% de sos comunes de sa provintzia de Udine.
Esistint duos mensiles “La Patrie dal Friûl” (solo fr.) e “Int” (bilingue). Su setimanale “La vita Cattolica” tenet una pagina e tzertas rubricas in friulanu. In su prus importante giornale locale b’at pagas iniziativas in limba friulana.
Esistint duas radios: Radio Onde Furlane ( chi tenet totu sa programmazione in friulanu.) e Radio Spazio 103 ( chi tenet petzi carchi ora de programmazione in friulanu).
Sas tres Televisiones privadas difundent programmas in limba friulana, ispetzie programmas informativos (Friûl, Tg…), Telefriuli faghet cada die unu telegiornale de tres minutos in limba friulana (“Lis gnovis”) finantziadu dae sa Provintzia de Udine. sa Rai trasmitit, sena una programmatzione regulare, tzertas trasmissiones in friulanu sia in sa radio chi in sa televisione. Su cinema est su setore prus in espansione: su films grogu: “Tierç lion” at vintu festival meda in s’America e “Lidrîs cuadrade di 3” est istadu unu beru sutzessu in sos boteghinos friulanos. In Friuli pro promoghere sa limba ant fatu unu cuncursu pro su cinema e s’iscenegiatura finantziadu dae su Centro Espressioni Cinematografiche.
Sa musica in limba friulana produit totu sos i generes: pop, rap, rock, jazz, folk…ed est unu de sos mercados prus importantes legados a sa limba.
Sos grupos teatrales sunt riunidos in s’Associazione Teatrale Friulana.

Sut abberu innantis meda e sos sardos chi s’oponent a sa limba istandard chi dopo annos meda imbolados sena perunu risultadu depet abbaidare a s’esempiu italianu de sos friulanos e europeu de sos catalanos chi sunt ressessidos in cosas meda chi sos sardos nemmancu in su sonnu podent ridere.



sabato 16 giugno 2007

cantilenas de pizinnos minores

Giramus in tundu, giramus in tundu
Pizinnos e pizinnas de tot usu mundu
Cun sa cara bianca e cun sa cara iscura
Totu figios de mama natura
Malaidos e sanos, famidos e tatados
Bene cherfidos e abbandonados.
Nois semus sos frores de custa terra,
cherimus sa paghe e timimus sa guerra.
Mutimus sos mannos de totu su mundu,
Nos damus sa manu e giramus in tundu.

ANDREA PARODI E ELENA LEDDA




Eris, chenapura 15 de lampadas est essidu un’ ateru discu de s’iscompartu Andrea Parodi chi duetat cun Elena Ledda intituladu “Rosa e resozla” comente brullande si mutiant intra issos sos duos artistas. Su discu est fatu de undighi cantones a cui Andrea e Elena ant cumizadu a traballare in su 2006 cando sa malaria de Andrea fit oramai connota dae totu. Pro custu ant traballadu finzas de cando Andrea no est mortu cullaborende peri cun ateros musicistas: sas Balentes, Gigi Marras, Mauro Palmas Silvano Lobina e Andrea Ruggeri.
Custa est sa canzone chi dat su rumene a su discu:

RosaResolza
sunt sonende…ti l’ammentas
cussa canzone
furistera paret sa melodia
e unu cantu gasi comente milli pessones
totu cantos nos inghiriat…

sa resolza che unu deus
jughet duas caras
duos isprigos chi sunt
de note e de die
gai comente partit su pane
in sa mesa
sa bellesa at a firmare

no est de badas chi sa rosa
perdet sa bida
ca s’ispina in su coro
la torrat a bia
e como , como dae su nuscu
si fuet
deo l’intendo forte,
est in tootue

sunt sonende… ballarinas
pesant sa danza e sa musica
movet
sas bestes noas
e in d’una a la mirat
sa mirada de Maria
chi a ballare ti mutande gia…

venerdì 15 giugno 2007

sa carta de identidade in sardu

Nùgoro, 2 Lampadas.


Sebastiano Cumpostu su cordinadore naztionale de Sardigna Natzione Indipendentzia (Sni), at cambiadu ufitzialmente su propiu numene italianu diventande pro s'anagrafe 'Bustianu'. A pustis a una rechesta inoltrata a su comune de Bitzi (Nùgoro), aplicande dell'art. 11 de sa lege n. 782 del 15/12/1999, e at otesu chi su numene anagraficu Sebastiano siat corretu con Bustianu. Bustianu at pedidu e ottentu unu de sos diritos fondamentales de sos figios de calesisiat opulatzione de aere su numene suo in sa limba materna sua. Chie comente a Bustianu cheret faghere coincidere s’identidade anagrafica cun sa sua identidade sarda lu podet faghere
Sa documentazione pro su cambiu de rumene est a disposizione de totu in su situ
http://www.sardignanatzione.eu/ . sa pratica durat chimbe meses ed est de badas

Tazenda & Eros






Sos Tazenda ant publicadu unu discu nou: Vida cun sa partezipatzione de Eros Ramazzotti. In su discu b’at sete cantzones inèditos e chimbe in sa versione originale cantados dae Andrea Parodi. B’at finas unu dueto virtuale cun su cantante mortu s’annu passadu. Sa cantzone chi aberit su Cd est Domo mia cantada dae Eros paris cun Beppe Dettori, su cantante nou de sos Tazenda. Sa collaboratzione intre su grupu tataresu e su cantante romanu est capitada pro casu candu giai 5000 còpias fiant prontas pro sa distributziones. Su discu est un'omàgiu a Andrea Parodi dae parte de Gigi Camedda e Gino Marioli, chi gosi cherent ammentare su collega e amigu cun cui ant fatu tantas bellas cosas. S’ùrtima parte de su discu proponet sos branos prus connotos de sa grupu: Spunta la luna dal monte, Pitzinnos in sa gherra, Carrasecare, Mamoiada.

Master de Limba Sarda

Su 27 de Freàrgiu in Nùgoro est partidu su master de tradutzione e comunicatzione in limba sarda. Su master est arribadu a su de bator annos est naschidu dae sa collaboratzione de s’Universidade Autonoma de Bartzelona cun su Consòrtziu Universitàriu de Nùgoro.(inquadradura de su Consòrtziu Universitàriu de Nùgoro)
Su cursu si tenet in su Litzeu Iscientìficu “Enricu Fermi” chi at postu a disposizione de sos partetzipantes un’àula de informatica ca bona parte de sos traballos si devent fàghere in sa Rete. Su master s’artìculat in tres modulos.: (inquadratura de su Litzeo unu manzanu cun istudentes meda chi passigiant in sa corte de s’iscola)
1)giornalismu web,
2)interpretariadu dae su sardu a sas àteras limbas e a s’imbesse
3)publitzidade e promozione pro dare prus forza a sa difusione de sa limba.
Su master est abertu a 30 laureados in cale si siat facultade, chi depent connòschere sa limba sarda iscrita e orale e a su nessi una limba istràngia e tènnere pratica bastante in su manìgiu de sos elaboradores eletrònicos e de navigazione de internet. Ocanno sos sos istudentes sunt 15 e arribant da totu sas biddas de sa provìntzia. (inquadratura de un’aula in ube si tenet su master) Sa finalidade de su master est de formare pessones espertas de traduzione e comunicazione e de favorire unu isvilupu de sa limba sarda cun una prospetiva moderna e in su matessi tempus isientìfica e de agiudare chie cheret mantènnere e perfetzionaresa connoschentzia e sas possibilidades de impreu pro sa limba. Su cursu diretu dae Diegu Corrine previdet insegnamentos de dozentes ispagnolos e professionistas de giornalismu publitzidade e informaticos.
Su master chi at a a agabare in lampadas dat a sos giovanos laureados sardos sa possibilidade de isfrutare sa limba comente oportunidade de traballu restande in sa terra issoro.

apo acatadu

custu testu paret unu testu promotzionale, paret una publitzidade e peri si est in italianu lu publico in su blog meu:

Siamo spagnoli africani, fenici, cartaginesi,romani,arabi,pisani, bizantini e piemontesi, siamo le ginestre di oro giallo che spiovono sui sentieri rocciosi come grandi lampade accese. Siamo la solitudine selvaggia, il silenzio immenso e profondo, lo splendore del cielo il rosso fiore del museo. Siamo il regno ininterrotto del lentischio delle onde che ruscellano i graniti antichi, della rosa canina, del vento, dell’immensità del mare. Siamo una terra antica di lunghi silenzi, di orizzonti ampi e puri, di piante e montagne bruciate dal sole. Noi siamo sardi, e quando lasci quest’isola dimentica il tuo cuore, lo uccideremo d’amore.

discursu de su diretore de s'Unesco

Sa limba materna est pro cadaunu de nois unu tesoro de cui non podimus faghere a mancu. Cun issa namus sas primas paragulas e esprimimus totu sos pesamentos nostros. Dae cando naschimus sa limba materna est su mediu pro fraigare sa personalidade nostrae su basamentu chi nos at a sustennere pro cantu istamus vivos ma est peri su mediu cun cui imparamus a nos connoschere nois matessi ma fintzas s’istoria e sa cultura nostra e a nos cunfrontare cun sos ateros cumprende.nde.los e respeta.nde.los.
Sos ispetzialistas narant chi sa limba no est unu sistema tancadu e firmu ma naschit dae influentzias e interatziones chi si sut ammuntonadas cun su colare de su tempus e issu tenet importantzia manna meda pro sas limbas.Ed est cun su colare de su tempus chi una limba si arrichit cun su confrontu continuu cun sas ateras limbas. S’opositzione intra identidade e diversidades no est una eredidade de su passadu ma est unu istimulu pro su tempus bennidore, in ue s’universale e su locale depent esistere cun armonia e su cuncetu de limba materna depet esistere cun cussu de plurilinguismu. S’UNESCO si impegnat a promoghere su plurilinguismu in sos sistemas iscolasticos favorinde tres livellos de cumpetentzias limbisticas: cussu de sa limba materna o primaria, de una limba natzionale e de una limba de sa comunicatzione. Sa promotzione de sas diversidades linguisticas e culturales devet favorire in onzi modu sa comunicatzione intra sos populoe sa sas culturas. Su rispetu de s’identidade e diversidade e su dialogu intra issas sunt sos puntos de importantzia manna chi su plurilinguismu depet assumere comente puntos fundamentales de su protzetu suo.
S’UNESCO depet picare a terminu unu protzetu chidiat sa matessi dignidade a totu sa limbas, in modu prus forte sas limbas maternas promovende.nde s’impreu in totu sas situatziones de sa vida e in calesisiat ambitu culturale e sotziale. A dolu mannu si abbaidamus a su chi sutzedit oe in su mundu non abitzamus chi su plurilinguismu e su respetu de sas limbas est unu ideale e non sa realtade. Prus de sa midade de sas 6000 limbas chi oe si faeddant in su mundu sunt in perigulu, apena su 96% sunt faeddadas dae su 4% de sa popolazione de su mundu. In sas iscolas e in s’informatica si impreant solu su 4% de sas limbas chi esistintin su mundusu restu si impreant, a dolu mannu, bastante pagu. Pro sighire solu una chentina de limbas sunt impreadads in sos sistemas educativos e in su mundu digitalesunt peri a mancu de chentu. Sa situatzione chi depet fahgere pesare est sa e s’Africa, paise in ue si faeddant unu terzu de sas limbas de su mundu, custa limbas sunt pagu impreadas in s’amministratzione pubblica peri si sos africanos las impreant in sa vida de cada die e si la connoschet meda bene. Como s’Unione Africana, chi cunsiderat sa limba unu mediu bonu pro s’intregatzione de su continente africanu est lotende pro faghere in modu chi sa limba siat imprenda in s’amministratzione pubblicain sa giustizia e in sa cresia, promoghende politicas linguisticas chi respetent totu sas diversidades presentes. In custu s’UNESCO est acurtzu a totus apogiande politicas de custa casta chi respetent sas diferentes identidades de sas limbas e promogant su plurilinguismo. In occasione de sa Die Internazionale de sa Limba Materna ammentat a totu de sichire custu caminupro dare unu tempus bennidore bonu a totu sas limbas de su mundu.

sa sindachessa


Cun s’ocasione de su master so andada a chircare cosas de ponnere in custu blog meu , chi apo mutidu comente sa bidda mea chi est Orune , e chirca chirca apo iscobertu cosas meda interessantes propiu de Orune sa bidda in cui so naschida e de cui ischiapo belle che pagu cumintzo… dae pagu amus fatu sas botatziones e su 28 de maju at bintu una femina chi si mutit comente a mie Franzisca. E fid aberu dae meda chi non b’aiamus una femina a nos governare difatis s’unica femina chi at guvernadu in Orune est istada Margherita Sanna chi totu galu oe si l?ammentant comente “sa sindachessa”. Fit una femina abberu bona. Eleta in su periudu fascita, fit de fide politica demogratica e pro custu motivu connoschet peri su carcere ca lotat centra sos fasistas de sa bidda , chi fint totu cantos riccos e non si preocupabant de sos chi bibiant in sa miseria issa a su contrariu teniat a coro sos problemas de sos pogheos e pro custu tentavat in totu sos modos de megiorare sas cunditziones de sa bidda at fatu s’iscola elementare, chi est in ue como b’est sa domo e cumonale e si preocupaiat finas de sa vida de sos omines in sas campagnas. Diapo disigiare chi peri Franzisca, sa sicunda “sindachessa” femina in s’istoria amministrativa de Orune siat abile comente sa chi est vennida in antis a issa e chi ressessat a accontentare totu sa bidda peri si custa no est una cosa fatzile meda. Lunis coladu su cussigiu nou s’est insediadu in sa domo de cumonale … “In Bocca al lupo”

giovedì 24 maggio 2007

pessamento e chestionos

oe est una die unu pacu gasi, non so meda alligra, m'est picada unu pagu de malinconia fortzis est su tempus o fortzis so propriu eo chi non isto meda bene. Eris fia faedende cun mannedda mea chi est antziana, tenet 87 annos ma si li faedades bos narat chi si sentit una tzobanedda tzertas bortas cando isto cun issa mi isvallo comente eris sero chi at cumintzadu a mi contare de cando fit giovana e teniat s'ammoradu chi est moghidu a faghere su militare e li mandaiat sas literas cun sas poesias e eris mi n'at contadu una e sincomente non teniapo tempus l'apo iscrita lestramente, ma poi la curretzo e la publico bene
Juvanna maria sa giovana
Chi incantata minorese e mannos
In su menzus fiore de sos vint’annos
Distinta e rara in sas vazzanasa
Si alligrat ogni campana
Canno intendete a tive graziosa
Su vantu ti lu do ca ti meritata
Su ladu chi sa rosa t’a fattu compagnia
Ee t’adornat sos pilos de su fronte
Parma deliziosa perfetta virde olia
Istella de su luchidu orizzonte
E i sa tua cara pares s’antica Sara mazzere de Isaccu re e conte
Su pettus e su cintu paret retrettu dae Giotto pintu
Su bellu e s’ambiente ojos de alabrastu
Non b’at pessone de t’agualare
Si ne toresi a Dante chi fit poete e mastru
Non resessiti sos vantoso a ti dare
Giove po sa bellessa
Ses tue Solomone c’as esistidu
Sa manu divina sarda prefessione
Delizia orunesu anghela de su chelu Serafina
In s’altare mezzore
Mudat de allegria sa capella
Chi su passu che danza
E chin cudda eleganza
Chi lucente pariasa che istella
E chi prefettu amore tue sola lu tenese su candore
E si l’istentasa all’ammirare
Pius l’ammiras e pius bella ti paret

martedì 22 maggio 2007

articulu de tempusnostru


"Versos misurados. Poetas, poesias, sentimentos" Rassigna culturale in Orune

In su mese de abrile, sa biblioteca de Orune in collaboratzione cun su Cunsòrtziu de pùblica letura "Sebastiano Satta" e de s'assòtziu "Bocheteatro", at organizadu una rassigna culturale intitulada "Versos misurados. Poetas, poesias, sentimentos".
Su percursu est cumintzadu cun sos poetas de Orune, at sighidu cun sa letura de Sos Sinnos de Michelangelo Pira, a pustis sos cantos de libertade e at agabadu cun sa letura de sa Divina Commedia de Dante Alighieri.

Sàbadu 7 de Abrile ant cumintzadu cun sos vates orunesos, chi cun sos versos issoro ant cantadu sèculos de istòria dassende una testimonia bia de su tempus coladu. Sos versos de sos poetas sunt istados declamados dae Giuanne Carroni accumpangiadu in custa ocasione dae su tenore orunesu "Nunnale". Sos autores tzitados sunt istados Giuanne Sotgiu, Zosepina Unida e Tzilipu Coccone, ma importàntzia prus manna at tentu Antoni Montesu, unu poeta giòvanu mortu antis de su tempus in sa tzitade de Gènova, chi at dassadu una produtzione poètica manna meda e de valore bonu.
Sàbadu 14 de Abrile sos apassionados orunesos ant pòdidu godire de sa letura de Sos Sinnos de s'antropòlogu bitzichesu Michelangelo Pira, fata semper dae Giuanne Carroni, chi fiat acumpangiadu dae su sax de Simone Pala.
Martis 24 de Abrile, sa die in antis de sa festa de sa liberatzione, Orune at dedicadu unu sero a sos cantos de sos òmines e poetas chi ant gherradu contra a ogni totalitarismu. Giuanne Carroni at letu sas òperas de poetas italianos comente Ungaretti e Quasimodo ma finas de poetas internatzionales comente s'ispagnolu Neruda, su palestinesu Abu Manu, su curdu Sherco Becà e s'arabu Darwschi. Non est mancadu un'ammentu particulare a Frantziscu Masala e pro cuntzare, tziu Bernardinu Mangia, partigianu orunesu de 88 annos, at faeddadu de s'esperièntzia sua in sa segunda gherra mundiale, contende istòrias de dolore e crudelidade chi l'ant signadu sa bida.
S'ùrtima die, sàbadu 28, Massimu Goddi, unu poeta orunesu giòvanu, at abertu sa manifestatzione cun sa declamatzione in fiorentinu tretzentescu de sa Divina Commedia. Su sero est sighidu cun sa letura fata dae Giuanne Carroni de sa tradutzione in sardu de sa Commèdia dantesca de prade Paulu Monni, retore de sa crèsia de sas Gratzias de Nùgoro. S'òpera Càntigos de sa Commèdia Divina, publicada in su 2002 dae s'editore Della Torre de Casteddu, est su resurtadu de binti annos de trabballu in ue prade Monni, mancari siat durgalesu de nàschida, at usadu totu sas variantes de sa limba sarda, pro torrare un'òpera su prus chi si podet aguale a s'originale, rispetende∙nde sa musicalidade e sos colores. Carroni at declamadu su cantu primu, su de chimbe e su de trintatres.
Gosi est agabadu su mese orunesu dedicadu a sa cultura e a sa poesia, ma Orune no est nou a initziativas de custa casta e luego ant a tancare sas iscritziones pro su prèmiu de poesias "Lilinu Brau" sighidu meda dae giòvanos e mannos e abertu a sos orunesos ma finas a sos istràngios . [Frantzisca Monne]

giovedì 17 maggio 2007

orune nell'opera di Carlo Levi

ORUNE IN S’OPERA DE CARLO LEVI

Carlo Levi, in su libru sou "Tutto il Miele è finito " faeddat de Orune che at apidu modu de bisitare durante sos biagios in Sardigna. Su titolu desu libru est leadu dae unu de sos Attitos intesosos appuntu durante sas sostas in Orune. Cantant sa morte de di unu giovanu consideradu su mele de sa familia; con la sua morte ., Carlo Levi ischiti collire de sa bidda nostra sos aspetos prus importantes e los contat gosi:"Est un paise anticu e tancadu, in ube resistint fortzis prus de ongi ateru, sos usos, sas abitudines, sos costumes, e sas traditzionones popolares prus lontanas, e s’'intelligentzia e su valore de una bida tantu prus energica cantu prus limitata, prena di capatzidade espressiva, de potentzia individuale e de solitudine.... ... Orune, narant sos abitantes de sas ateras biddas, tenet sa fama de essere sa prima bidda de ladros de bestiame, ma at fintzas una fama prus gloriosa, e custa est tzertamente reale, de essere bidda de poetas".Apuntos di un biagiu in Sardigna in su1952 de Carlo LeviMi si volgeva in mente il ritmo di un canto funebre ascoltato a Orune, dove il morto, il figlio, è il miele della casa, che la padrona ha perduto. Lo avevo trascritto sul mio taccuino con altri, ma già più non lo intendevo del tutto nella sua lingua sarda. Tornai a decifrarlo con l'aiuto degli amici. C'era il miele prezioso, pulito e netto, c'era la volpe della morte che compariva in fine. Discutevamo le parole, la grafia, il senso. Era un lungo attittu, che cominciava, all'incirca così:Biditela sa mereande cheres de mele si'nde cheres de lattecomo tinne dat attere.Su mele puzoninu chi como t'es finidusu mele de sa cherachi bundabat che bena.como pius non d'asatotu inidu che l'asache in italiano traducevamo, in fretta, e non letteralmente, in questo modo:Tu vedi la padronae vorresti il tuo mielema soltanto del latte ora ti potrà dare.II miele degli uccelli ora è tutto finito scorreva dalla cera la tua vena di mieleora più non ce l'hai ora è finito tutto.Ci salutammo in fondo alla scaletta della nave, amici veri che si abbracciavano, lasciandosi. La nave La città di Nuoro si era messa in moto; senza che me ne accorgessi, nell'acqua nera del porto. Fuori, oltre le isole, il mare era spaventoso di onde e di vento; ed io, che non l'ho mai sofferto, temevo questa volta di doverne patire. Ma La città di Nuoro andava diretta tra i marosi, ed io stavo cullato nella mia cabina, nel ritmo dell'attittu:Il miele degli uccelli ora è tutto finito ora più non ce l'hai,ora è finito tutto...,finché caddi in un profondo sonno, e non mi svegliai che all'alba, nel porto di Civitavecchia, col biancheggiare

cantos de emigratzione



S'unificatzione de s'Italia no at dadu a s'ìsula sa solutzione a sos problemas chi teniat in antis, ca su guvernu inbetzes de impreare sas richesas suas pro megiorare sas conditziones de sas partes prus miseras de sa natzione aiat tentadu de si trasformare in "potentzia manna"dende bida a sas impresas coloniales. In Sardigna s'abbandonu chi duraiat dae sèculos meda provocaiat su malumore de sos abitantes e in custu cuadru si collocat sa situatzione particulare de sa bidda mea; difatis in su 1909 naschit sa chestione pro su sartu de Dolusorre chi su commissàriu règiu Rau cheriat bèndere a sos pastores privende sos massajos de sa terra, faghende gosi su commissàriu rendiat sos pòberos semper prus pòberos custringhende meda giòvanos traballadores a dassare sa terra natia pro chircare fortuna in foras. Unu de custos est Juvanne Sotgiu poeta famosu chi, restadu biudu e cun ses figios minores, sena seguràntzia peruna e addoloridu, detzidit de dassare sa bidda e de s'imbarcare pro s'America. Custu cantu accoradu iscritu durante su biàgiu l'at imbiadu deretu in Sardigna dae s'America e finas sos giòvanos, oe podent cumprendere sos bisòngios e disìgios chi l'ant custretu a mòere e sas dificultades de su biàgiu.

leghide·la e abbaidade si bos agradat...



Jovanne Sotgiu
S'EMIGRANTE
1)
Amabile lettore iscurta su lamentu
d'unu ch'este in s'america emigradu
Esprimo su dolore affannu e patimentu
ch'in sa vida penosa 'appo passadu
e ancora passenne contro sorte lottenne
sa chi barbaramente mi hat trattadu
e como a su futuru
paret chi est airada pejus puru

2)

Sorte chi mi accagionas e de penas mi estis
pruite mi has de goi perseghidu
e pruite mi abbandonas
non ses tue chi assestis
sas aes senza pinnas in su nidu
dennelis nutrimentu finas c'a cumprimentu
sas alas pro volare hana rezzidu
e pustis impinnidas ancora dae te sun assistidas.

3)
E pro me disdiciadu non b'at atteru isettu
cuntinu contra mie ses annada
non bastat chi istrapadu
m'has cuddu caru oggettu
chi cunfortabat s'anima affannada.
vista sa prus penosa su idere un'isposa
in sa tenera edade sepultada
lassannemi ses fizzos
minores,itte pena,itte fastizzos.

4)
E non galu cuntenta de su meu penare
e de sa vida isventurada mia
sa cruda ferramenta mi sichiti a vibrare
punghete e non mi ochiti de una ia
pruite no m'as mortu prima 'e su passa portu
a su nessi erepo attu cumpagnia
intro e s'oscura losa
a sa perdida amada mea isposa.

5)

Intennenne sa fama de sa richessa forte
se s'America Meridionale
intro eo puru in brama
b'hanno a chircare sorte
credenne e ne torrare prinzipale
fattu su passaportu
decisu appo e risortu
d'abbandonare sa terra natale
nessi de improvvisu
cambio sorte si mudo paisu.

6)

Su vintitres d'agustu
novichentos e deche
mi parto a sa repubblica Argentina
chin amaru disgustu
sa vortuna n'hat neche
sa chi m'hat trascinadu a sa ruina
partenzia fatale
pro curare su male
non b'ha pius adatta meichina
e lasso sos minores
privor de ambos duos genitores.

7)

A s'ora e sa partenzia
de su lungu viaggiu
circundados giuchio a fizzos mios
a sa tale presenzia
non tenia coraggiu
mancu a lis poder dare sos addios
infine mi dispazzo
lor basso e los abbrazzo
e lor los lasso chin lagimas a rios
parto discunortadu
e appo in Porto Torres pernotadu.

8)

Parto chin su vapore
nadu Paraguay
c'a Genova soliat approdare
piroscafu minore
sa gente fitti assai
chi non b'haiat loccu 'e nos corcare
sos chin ban viaggiadu
mesca canno es turbadu
ischin cantu si suffrit in su mare
passadu amus ch'in pena
Bonifacio, Caprera e Maddalena.

9)

In Capraia passessit
in sa Corsica ancora
e pustis in Ispezia ch'est passadu
in Livorno firmessit
nessi chimbe o ses oras
pro aer mercanzias caricadu
si partiti dae nou
a su destinu sou
su mare da vit placidu e calmadu
lumpimus chin lestressa
a sa ricca cittade genovesa.

10)

Su vapore vranzesu
lumenadu Italie
vitt'in su portu 'e Genoa approdadu
altu largu e distesu
su calis chi su die
n-hat circa duamiza collocadu
bestias e foraggiu
provvistas de viaggiu
varias mercanzias hat leadu
salpadu su naviu
damus tottu a sa patria s'addiu.

11)

Patria Italiana
addios e a mic'anno
isto replichenne chin dolore
parto a terra lontana
non poto narres canno
torro a bider su tou tricolore
in tene appo patidu
e affannos soffridu
e puru t'amo chin siceru amore
chi tenzo in coro brama
ca m'as fattu nutrire e mi ses mama.

12)

Turbadu in pensamentos
istao replichenne
su passadu, presente e s'avvenire
sos anticos turmentos
los passo meditenne
chi mi solin sa vida consumire
però non pensaia
ch'ancora ne tenia
atteras medas galu e ne patire
s'Italia lassamus
e luego sa Franza visitamus

13)

Firmesit in Marsiglia
cittade de ammirare
de sa ricca industriosa Vranza
sa sua meraviglia
es digna de lodare
ricchessa,arta bellessa,eleganza
zente dotta e abista
populu socialista
c'amat sa libertatde e fratellanza
odiata s'isbirraglia
isfruttadores de sa prideraglia

14)

Sos chi fini in cuss'arte
los han tottu abborridas
timidos non los han pro sa suttana
gai sa bona parte
si che sono fughidos
a Nord in sa provincia Americana
sos chi sono abarrados
restan senza pagados
abbirgonzidos e suffrinne gana
lis nana "bessi fora,,
si cheres pane tribaglia e sudora!

15)

Sa Vranza amus lassadu
sichimus a marciare
como tardamus a accattare terra
jeo disisperadu
non s'idet pezzi mare
finalmente a s'istrettu e Gibilterra
e s'idet sa campagna
de su regnu d'Ispagna
ses naves mercatiles e de gherra
e pustis più lontana
sicche idet puru sa costa africana.

16)

Demuli una Mirada
e s'affligida Ispagna
cudda ch'atteros tempus fit brillante
como este abbandonada
sa fertile campagna
pro gurpa de non bhaer tribagliantes
son patinne fastizzos
e gana fin a chizzos
su pacu restu de sos abitantes
s'Ispagna es ruinada
pro gurpa chi sa zente este emigrada.

17)

In Daccari hat firmadu
cittadella africana
governada però dae sa Vranza
populu abbandonadu
razza maomettana
razza e nudos sutta s'ignoranza
chi finas sa donzellas
hann sas nudas mammellas
palas e brazzos, gambas e panza,
pezzi unu maccarolu
chi su mermu irgonzosus cuccuzzat solu.

18)

Est in s'Equatore
su sole cumparia
d'esser firmu in sa punta e s'intinna
s'iscottante calore
fissu tramandaiat
pariat de allumare preda e linna
e l'iscrier su fattu
prus giaru e prus esattu
non possedo memoria nè pinna
cumpatide lettores
si facco volontarios errores.

19)

Passat s'Equatore
su vapore anna drittu
e navigat in s'Atlanticu oceanu
mitigat su calore
anzi tirat su vrittu
chi fachia tremare a su manzanu
sa clima est cambiada
su cales chi non bada
de cantos passizzeris unu sanu
sun mannos e minores
in firmos de catarru e raffreddores.

20)

Sichimus su viaggiu
in tale circustanzia
pensenne a su ch'at fattu su destinu
perdenne su corazzu
privu e d'ogni isperanzia
e lacrimas versenne de continu
pensenne a fizos mios
a sos dados addios
fit palpitenne su coro in su sinu
però preghenne a deu
sanu e salvu torrare a loccu meu.






appo isgarrigadu custa poesia chi in bidda es connota meda dae:
http://www.oruneday.it%20di%20giampaolo%20ghisu/

ballos e tenores

custa est una foto de su grupu de ballu de sos annos setanta:








custu est su tenore santa Lulla





custu est su tenore de santu sidore


martedì 15 maggio 2007

oe bos chergio faeddare de sa bidda mea chi est Orune ma non bos chergio faeddare de sa bidda dae su puntu e vista paesaggisticu ma de sas pessones bonas meda chi bi sunt naschidas . Chergio cuminciare cun Antoni Pigliaru ...... ma comente non lu connoschides? est custe:







Antonio Pigliaru ( nato a Orune,17 agosto 1922,morto a Sassari,27 marzo 1969) è stato, in Sardegna, fra gli intellettuali più importanti del Novecento. Ordinario di dottrina dello stato nell'Università di Sassari, ha lasciato numerose opere, che documentano non soltanto lo svolgimento del suo pensiero, ma anche l'ampio ventaglio di direzioni su cui si esercitò il suo impegno culturale: dal suo libro più famoso, quel LA VENDETTA BARBARICINA come ordinamento giuridico (Milano 1959) che resta insieme ad altri scritti ripubblicati ora nel volume postumo IL BANDITISMO IN SARDEGNA (Milano 1970), un testo fondamentale per la conoscenza del più drammatico dei nodi storici della "questione sarda", a Persona umana e ordinamento giuridico (Milano 1953), che è la sua prima opera di respiro intorno ai temi essenziali del rapporto tra diritto e uomo ; dalle dolorose e rigorose meditazioni sul regime penitenziario italiano (Sassari 1959) a La piazza e lo Stato (Sassari,1961) che anticipa i motivi più importanti del dibattito democratico di questi tempi più vicini a noi; da Struttura, soprastruttura e lotta per il diritto (Padova 1965) a l'eredità di Gramsci e la cultura sarda (relazione al convegno internazionale di studi gramsciani, Cagliari aprile 1967,ora negli atti,Gramsci e la cultura contemporanea, I, Roma 1969, che segnano, nei suoi ultimi anni,l'emergere di una più radicata metodologia storicistica ; dal promemoria sull'obiezione di coscienza (in quattro studi, Sassari 1968) agli scritti sulla didattica universitaria,degli anni 1968-1969.Ma Pigliaru non era soltanto un uomo "da tavolino". Fu anche e soprattutto, benché vissuto in condizioni di salute molto precarie e ben presto certo di una morte ineluttabilmente vicina, un grande organizzatore di cultura : il suo interesse primario che era quello rivolto ai problemi della sua terra ( e dunque ai problemi dell'autonomia regionale , di una democrazia autenticamente popolare, di una cultura moderna ed aperta, del riscatto del mondo dei dimenticati e degli oppressi, dell'alleanza di tutte le forze progressive dell'isola e del paese), si espresse attraverso una lunga azione pubblicistica e di promozione dei luoghi d'incontro e di articolazione del dibattito politico e intellettuale in Sardegna.



custa lapide est posta in sa corte de s'Universidade de Tatari:




Sas bortaduras de su Documentu de su Conciliu Vaticanu II



Moende dae su Documentu originàriu de su Concìliu Vaticanu II, iscritu in Latinu, agatamus sa limba numenada Limba vernaculare, passende a sa bortadura portughesa issa est numenada sia Vulgare chi Vernaculare. Sa matessi cosa b’ est in sa bortadura Castellana. In sa bortadura Inglesa si faeddat de Limba materna e de Limbàgiu vernaculare.
In sa bortadura in limba Italiana, non b’ est impreada ne mancu una de custas paràulas, ma si faeddat de Limba Nazionale, sena riferimentu perunu a sa Limba Materna o a limbas numenadas Vernaculares. A parrer nostru unu isseberu de custu tipu naschit da unu pretzisu disinnu politicu de su cunsìgiu de sos piscamos italianos chi non faghent contu de sa limbas definidas minoritarias. A dolu mannu pro Nois Sardos, custu est un isseberu chi non reconnòschende sa limba nostra negat s’identidade nostra. Nois bortande in Limba Sarda Comuna su documentu de su conciliu vaticanu, amus preferidu in sa bortadura chi amus fatu de impreare sa paraula Vernaculare. In custos ultimos annos, pessones medas sunt chirchende de cumbinchere sa cresia a s’ accurtziare a sas esigentzias de sas limbas Minoritarias. Su bintisete de Abrile, in ocasione de sa bìsita in su Vaticanu s'archipìscamu de Ùdine missennore Predu Brollo at regaladu a su Papa una còpia de su Missale Romanu e de su Letzionàriu in limba friulana. Beneitu XVI, in prus de aprofundire sa situatzione de sa crèsia udinesa at discùtidu in particulare de sa chistione de su Missale in marilenghe. L'at isfogiadu cun atentzione e s'est interessadu de s'iter pro s'aprovatzione in sa Cunferèntzia Episcopale Italiana. S'archipìscamu Brollo at fatu a ischire chi, in s'addòbiu cun sa Cungregatzione de su Cultu Divinu de oe, ant a afrontare finas su tema de s'aprovatzione de su Missale in limba friulana.

Frantzisca Monni e Franchiscu Secci

como bos fago legere sos documento chi apo cumentadu gasi cumprendides su chi cheret faghere su Cei chi non s'intressata pro nudda de sas limbas minores e goi lis nnegat cada sisiat autoridade custu non mi paret giustu in sos cunfrontos de totu e in modu particulare po su sardu:
Documenti del Concilio Vaticano II

Costituzioni

Sacrusanctum Concilium
36. §1. Linguae latinae usus, salvo particulari iure, in Ritibus latinis servetur. (Latino)
§2. Cum tamen, sive in Missa, sive in Sacramentorum administratione, sive in aliis Liturgiae partibus, haud raro linguae vernaculae usurpatio valde utilis apud populum exsistere possit, amplior locus ipsi tribui valeat, imprimis autem in lectionibus et admonitionibus, in nonnullis orationibus et cantibus, iuxta normas quae de hac re in sequentibus capitibus singillatim statuuntur.
§3. Huiusmodi normis servatis, est competentis auctoritatis ecclesiasticae territorialis, de qua in art. 22 § 2, etiam, si casus ferat, consilio habito cum Episcopis finitimarum regionum eiusdem linguae, de usu et modo linguae vernaculae statuere, actis ab Apostolica Sede probatis seu confirmatis.
§4. Conversio textus latini in linguam vernaculam in Liturgia adhibenda, a competenti auctoritate ecclesiastica territoriali, de qua supra, approbari debet.
36. A língua litúrgica: traduções (Portoghese)
1. Deve conservar-se o uso do latim nos ritos latinos, salvo o direito particular.
2. Dado, porém, que não raramente o uso da língua vulgar pode revestir-se de grande utilidade para o povo, quer na administração dos sacramentos, quer em outras partes da Liturgia, poderá conceder-se à língua vernácula lugar mais amplo, especialmente nas leituras e admonições, em algumas orações e cantos, segundo as normas estabelecidas para cada caso nos capítulos seguintes.
3. Observando estas normas, pertence à competente autoridade eclesiástica territorial, a que se refere o artigo 22.2, consultados, se for o caso, os Bispos das regiões limítrofes da mesma língua, decidir acerca do uso e extensão da língua vernácula. Tais decisões deverão ser aprovadas ou confirmadas pela Sé Apostólica.
4. A tradução do texto latino em língua vulgar para uso na Liturgia, deve ser aprovada pela autoridade eclesiástica territorial competente, acima mencionada.
D. Normas para a adaptação da Liturgia à índole e tradições dos povos


36. Llengua litúrgica (Catalano)

Es conservarà l’ús de la llengua llatina en els ritus llatins, excepte dret particular.
No obstant això, com l’ús de la llengua vulgar és molt útil per al poble en no poques ocasions, tant en la Missa com en l’administració dels Sagraments i en altres parts de la Litúrgia, se li podrà donar una major cabuda, especialment, en les lectures i admonicions, en algunes oracions i cants, conforme a les normes que sobre aquesta matèria s’estableixin en cada cas en els capítols següents.
El compliment d’aquestes normes, serà d'incumbència de la competent autoritat eclesiàstica territorial, de la qual es parla en l’article 22,2, determinar si ha d’utilitzar-se la llengua vernacla i en quina extensió; si fes menester es consultarà els Bisbes de les regions limítrofes de la mateixa llengua. Aquestes decisions han de ser acceptades, és a dir confirmades per la Seu Apostòlica.
La traducció del text llatí a llengua vernacla, que ha d’usar-se en la Litúrgia, ha de ser aprovada per la competent autoritat eclesiàstica territorial abans esmentada.





Lengua litúrgica (Castellano)

36. § 1. Se conservará el uso de la lengua latina en los ritos latinos, salvo derecho particular.§ 2. Sin embargo, como el uso de la lengua vulgar es muy útil para el pueblo en no pocas ocasiones, tanto en la Misa como en la administración de los Sacramentos y en otras partes de la Liturgia, se le podrá dar mayor cabida, ante todo, enlas lecturas y moniciones, en algunas oraciones y cantos, conforme a las normas que acerca de esta materia se establecen para cada caso en los capítulos siguientes.§ 3. Supuesto el cumplimiento de estas normas, será de incumbencia de la competente autoridad eclesiástica territorial, de la que se habla en el artículo 22, 2, determinar si ha de usarse la lengua vernácula y en qué extensión; si hiciera falta se consultará a los Obispos de las regiones limítrofes de la misma lengua. Estas decisiones tienen que ser aceptadas, es decir, confirmadas por la Sede Apostólica.§ 4. La traducción del texto latino a la lengua vernácula, que ha de usarse en la Liturgia, debe ser aprobada por la competente autoridad eclesiástica territorial antes mencionada.

36. 1. Particular law remaining in force, the use of the Latin language is to be preserved in the Latin rites. (Inglese)
2. But since the use of the mother tongue, whether in the Mass, the administration of the sacraments, or other parts of the liturgy, frequently may be of great advantage to the people, the limits of its employment may be extended. This will apply in the first place to the readings and directives, and to some of the prayers and chants, according to the regulations on this matter to be laid down separately in subsequent chapters.
3. These norms being observed, it is for the competent territorial ecclesiastical authority mentioned in Art. 22, 2, to decide whether, and to what extent, the vernacular language is to be used; their decrees are to be approved, that is, confirmed, by the Apostolic See. And, whenever it seems to be called for, this authority is to consult with bishops of neighboring regions which have the same language.
4. Translations from the Latin text into the mother tongue intended for use in the liturgy must be approved by the competent territorial ecclesiastical authority mentioned above.
36. Latino e lingue nazionali nella liturgia (Italiano)
L'uso della lingua latina, salvo diritti particolari, sia conservato nei riti latini.
Dato però che, sia nella messa che nell'amministrazione dei sacramenti, sia in altre parti della liturgia, non di rado l'uso della lingua nazionale può riuscire di grande utilità per il popolo, si conceda alla lingua nazionale una parte più ampia, specialmente nelle letture e nelle ammonizioni, in alcune preghiere e canti, secondo le norme fissate per i singoli casi nei capitoli seguenti.
In base a queste norme, spetta alla competente autorità ecclesiastica territoriale, di cui all'art. 22- 2 (consultati anche, se è il caso, i vescovi delle regioni limitrofe della stessa lingua) decidere circa l'ammissione e l'estensione della lingua nazionale. Tali decisioni devono essere approvate ossia confermate dalla Sede apostolica.
La traduzione del testo latino in lingua nazionale da usarsi nella liturgia deve essere approvata dalla competente autorità ecclesiastica territoriale di cui sopra.


Amus cumentadu sos Documentos de su conciliu vaticanu II setz. Costitutziones 36
Custos documentos benint dae sos sitos chi sighint:

www.vatican.va
www.arqbcn.org




giovedì 19 aprile 2007

Orunesos de eris

Orunesos de tempos antigos


fotografias de famillas


“Tutti salutarono la vecchia al suo passaggio:
ella rispose con un lieve cenno di capo e scese
la scalinata che dalla piazza metteva in una
ripida strada in discesa.
Anche dalla fontana, chiusa in una specie di
tempietto con un cancello di ferro le donne
imbacuccate come arabe nelle sottane nere,
mentre riempivano le loro brocche di creta
e strillavano litigando, salutarono la vecchia
la vecchia rivolgendole parole scherzose”
da “Colombi e sparvieri”


Sa funtana manna in bidda est unu locu meda importante, difatis prima s'aba in sas domos non bi fit e sas feminas e sos pitzinnos depiant annare a ibe pro prenare sos istergios e carrarenchelos a sas domos. Finas Gratzia Deledda in su romanzu "Colombi e Sparvieri" chi est ambientadu in Orune contat de custa funtana chi est istada costruida in su 1898 e at funtzionadu po unu seculu bonu ma como non b'at prus abba e si carchi sindacu de sos benidores est bonu la torrat a atibare fachet bene ca sa bidda bi balangiat e peri isse.
Ammentade ·bos sos locos de sa memòria sunt importantes meda...
mantenide·los sempere bibos





e como dua fotografias de iposongios de tantos annos fachet annotade comente fit bella sa gente de Orune.




































































Benebennidos a totus

Custu est su primu post meu.